Waarom we het voelen als iemand naar onze rug kijkt
Heeft u ooit het gevoel gehad dat u ergens vandaan in de gaten werd gehouden? Dit is bijna iedereen overkomen.
Dit is eigenlijk een fenomeen dat voor de meeste mensen universeel is. Meer dan 80% van de ondervraagde vrouwen en bijna driekwart van de mannen in Groot-Brittannië, de VS en Scandinavië zeiden dat ze dit fenomeen hadden meegemaakt en draaiden zich om en ontdekten dat iemand daadwerkelijk naar hen staarde.
Talrijke onderzoeken hebben aangetoond dat deze sensatie onder strikte laboratoriumomstandigheden kan worden gereproduceerd. En die mensen wier beroep iemand observeert – fotografen, detectives en zelfs sluipschutters, zeiden dat ze herhaaldelijk merkten hoe hun doelwit hun blik op hen voelde, zich omdraaiden en hun observatie opmerkten.
Dit vermogen kan verbeteren door oefening. Sommige vechtsportleraren trainen hun leerlingen zelfs specifiek om gevoeliger te zijn voor achterwaartse blikken en nauwkeurig te bepalen waar deze vandaan komen. Mensen zijn al heel lang op de hoogte van dit fenomeen.
Kinderen leren al op jonge leeftijd dat ‘staren’ naar anderen onbeleefd is, omdat de mensen naar wie wordt gestaard zich daardoor ongemakkelijk voelen. En de meeste volwassenen begrijpen de waarheid hiervan en zullen het vermijden om iemand goed aan te kijken, uit angst dat ze het zullen voelen.
Betrapt worden terwijl je naar een vreemde staart, is ongemakkelijk, een sociale fout die in bijna elke cultuur voorkomt. Tegelijkertijd verwerpt de officiële wetenschap dit gewoonlijk als bijgeloof of ‘geloof in magie’, en classificeert dit fenomeen als ‘paranormale verschijnselen’, waarbij het wordt genegeerd of belachelijk gemaakt.
De Britse bioloog, biochemicus en parapsycholoog Rupert Sheldrake is er echter van overtuigd dat er eigenlijk niets magisch aan dit fenomeen is; we weten alleen nog niet helemaal hoe onze hersenen en ons lichaam werken.
“Ik ben bioloog en ben ervan overtuigd dat dit fenomeen niet alleen serieus onderzoek verdient, maar ons ook kan helpen opmerkelijke basisgeheimen te ontsluiten over hoe onze hersenen werken. Ik ben verre van de enige onderzoeker die dit fenomeen bestudeert. Sinds eind jaren tachtig zijn er veel experimenten uitgevoerd met het gevoel van “achteruitkijken”.
Meestal werken mensen daarbij in tweetallen, waarbij de een geblinddoekt met de rug naar de ander zit. De proefpersoon die vooraan zit, moet snel, in minder dan 10 seconden, raden of de persoon die achterop zit naar zijn rug kijkt. Tegelijkertijd kijkt degene die achter zit willekeurig of niet naar de achterkant van de persoon die ervoor zit. Normaal gesproken duurt het experiment 10 minuten en gedurende deze tijd worden 20 acties uitgevoerd.
Het is een ideaal experiment voor scholen en is gepopulariseerd door rapporten in het tijdschrift New Scientist, de BBC en Discovery Channel. De resultaten werden ook gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften. Uit tienduizenden tests kwam een patroon naar voren.
Ongeveer 55% van de tijd gokten mensen goed – aanzienlijk meer dan alleen maar toeval. Bij één experiment in het Amsterdam Science Center waren ongeveer 40.000 deelnemers betrokken.” De kinderen waren vooral goed in raden. Volgens Sheldrake vertoonden 8- en 9-jarige leerlingen op een Duitse school een gokpercentage van 90%. De belangrijkste vraag is: hoe?
Hoe weten we dat we in de gaten worden gehouden, welk gevoel waarschuwt ons hiervoor? De wetenschap heeft geen definitief antwoord, maar na meer dan twintig jaar van experimenten en casestudies heeft Sheldrake er vertrouwen in dat hij het antwoord heeft.
Het gevoel bekeken te worden is ‘gericht’. Dat wil zeggen: als je voelt dat iemand naar je kijkt, heb je ook een sterke intuïtie over waar diegene zich bevindt: achter je, aan de zijkant of boven je.
Dit betekent dat staren meer op een geluid lijkt: als je je er eenmaal bewust van bent, weet je ook waar het vandaan komt. We weten dat geluid zich in golven door de lucht voortbeweegt en via onze oren door onze hersenen wordt waargenomen. Dus welk deel van ons lichaam ervaart het gevoel bekeken te worden?
De eerste en meest voor de hand liggende versie gaat ervan uit dat de sensor onze huid is. Maar de meesten van ons zijn in het openbaar volledig gekleed, en veel mensen hebben haar dat de achterkant van hun hoofd volledig bedekt.
Tegelijkertijd lijkt het voor het gevoel van naar achteren kijken geen verschil te maken of je een sjaal draagt of je kraag omhoog hebt staan, of je handen open zijn of dat je in een jas en handschoenen gewikkeld bent.
Volgens Sheldrake heeft het eigenlijk iets te maken met de aanwezigheid van een zwak elektromagnetisch veld rond ons lichaam. “Ons lichaam, en vooral onze hersenen, produceren elektriciteit.
Dit is hoe een ECG-scan of elektro-encefalograaf werkt: elektroden op de schedel vangen het elektrische veld op dat ontstaat door hersenactiviteit. Mijn beste theorie, hoewel nog steeds speculatief, is dat ons eigen elektromagnetische veld een verstoring registreert wanneer mensen naar ons kijken.
We zijn ons hier niet actief van bewust – dit fenomeen doet zich voor op een onbewust of onbewust niveau, maar ons ‘bioveld’ pikt het op.” Meer dan tweeduizend jaar geleden werd in het oude Griekenland de theorie van uitlevering voorgesteld , waarvan de voorstanders geloven dat wanneer iemand naar iets kijkt, er straling uit zijn ogen komt – een visuele straal.
En al in onze tijd ontdekten psycholoog Arvid Guterstam en zijn collega’s van de Princeton Universiteit in een reeks experimenten dat mensen een diepgeworteld geloof hebben dat waar ze hun blik ook op richten, ze ‘een stroom creëren die zich onzichtbaar in de ruimte beweegt’.
De term voor het gevoel bekeken te worden is scopaesthesie – het is afgeleid van twee oudgriekse woorden: “scop”, wat “zien” betekent (zoals in “microscoop”); en “esthesie”, wat “voelen” betekent (zoals in “anesthesie”).
Het wetenschappelijke bewijs voor de realiteit van scopaesthesie groeit voortdurend, zowel bij dieren als bij mensen. “In 1996 voerde ik een experiment uit met studenten in een park in Rome – met ganzen.
Vijf onderzoekers verstopten zich met een verrekijker in de struiken, vanwaar ze de vogels konden zien rusten op de rand van het meer. Ze keken herhaaldelijk naar de ganzen en in tien gevallen werden de vogels hiervan wakker. Gedurende dezelfde periode keken ze niet naar de ganzen, dus werden ze slechts drie keer wakker. Eigenaren van gezelschapsdieren hebben mij verteld dat ze soortgelijke experimenten in een informele omgeving hebben gedaan om te zien of een hond of kat wakker wordt of om zich heen kijkt als hij wordt bekeken. In veel gevallen is dit precies wat er gebeurt”, zegt Sheldrake.
