Bijna-doodervaringen hebben lange tijd de overtuigingen na de dood geïnspireerd
In 1881 werd een Indiaanse man genaamd Squ-sacht-un van de Squaxin Island Tribe op het grondgebied van Washington ziek en stierf naar alle schijn. Zijn vrouw begon met de voorbereidingen voor de begrafenis. Zoals Squ-sacht-un later vertelde:
Mijn adem was uit en ik stierf. Plotseling zag ik een schijnend licht – groot licht – dat mijn ziel beproefde. Ik keek en zag dat mijn lichaam geen ziel had – keek naar mijn eigen lichaam – het was dood.
Volgens een verhaal was zijn ziel opgestegen naar een huis waar een man hem vroeg of hij in God geloofde. In het huis ontmoette hij een foto van zichzelf die op de een of andere manier alle slechte daden onthulde die hij in het leven had begaan. Hij was er getuige van dat mensen die hij kende in een oven werden verbrand. Uiteindelijk ontmoette hij God en kreeg hij de keuze tussen terugkeren naar de aarde om het christendom te prediken of naar de hel gaan. Voordat hij wakker werd, kreeg Squ-sacht-un een prachtige, lichtgevende wereld te zien waar hij gevoelens van vrede en comfort ervoer. Squ-sacht-un werd getransformeerd door de ervaring en legde uit: ‘Ik heb een groot licht in mijn ziel gezien vanuit dat goede land; Ik heb [begrepen] alles wat Christus wil dat we doen. Voordat ik tot leven kwam, zag ik dat ik [een] zondaar was.’
Dit is een voorbeeld van wat later bekend zou worden als een bijna-doodervaring (BDE). BDE’s worden sinds het midden van de jaren zeventig algemeen erkend in het Westen, maar mensen van de grootste rijken tot de kleinste jager-verzamelaarsgemeenschappen hebben ze door de geschiedenis heen gehad. Verslagen zijn te vinden in oude heilige teksten, historische documenten, de dagboeken van ontdekkingsreizigers en missionarissen, en de etnografische rapporten van antropologen. Onder de honderden die ik heb verzameld, zijn die van een Chinese provinciale heerser uit de 7e eeuw v.Chr. , een Griekse soldaat uit de 4e eeuw v.Chr. , een 12e-eeuwse Belgische heilige , een 15e-eeuwse Mexica-prinses, een 18e-eeuwse Britse admiraal, een 19e-eeuwse -eeuwse Ghaneseslachtoffer van mensenoffers, en een Sovjet-man die blijkbaar zelfmoord had gepleegd, maar werd nieuw leven ingeblazen tijdens reanimatie-experimenten. BDE’s kunnen aanhangers van elke religie overkomen, en die van geen enkele.
Beschrijvingen van BDE’s van over de hele wereld vertonen vaak opvallende overeenkomsten met mythen over reizen naar het hiernamaals in verschillende religies. In verhalen van het oude Sumerië en Egypte tot India en China en verder, verlaat een ziel het lichaam, reist door een donkere plaats naar een helder ander rijk, wordt begroet door overleden familieleden, ondergaat een soort evaluatie op basis van iemands leven op aarde, ontmoet een godheid of andere entiteit die vaak wordt beschreven als licht uitstralend, enzovoort. Het is belangrijk om in gedachten te houden dat deze gemeenschappelijke kenmerken worden gevonden ondanks de enorme tijd en ruimte die deze culturen scheiden.
Deze religies waren niet alleen gebaseerd op BDE’s, ze dienden ook om BDE’s te democratiseren en hun volgelingen deze te laten ervaren zonder te hoeven sterven
Is het mogelijk dat dit soort buitengewone ervaringen, dat universeel wordt geassocieerd met bijna doodgaan, een fundamentele bron is van overtuigingen over het hiernamaals? Voor veel samenlevingen is het niet nodig om te speculeren. In zowel historische als moderne verslagen wordt vaak gezegd dat BDE’s rechtstreeks tot nieuwe overtuigingen leiden, waaronder de overtuiging dat bewustzijn zich van het lichaam kan scheiden en dat het na de dood voortduurt. Ik heb meer dan 70 Native American BDE-accounts uit de 16e-19e eeuw opgegraven, en in meer dan 20 daarvan werd gesteld dat de ervaring een bron van kennis over het hiernamaals was. Evenzo, van de eilanden in de Stille Oceaan, hadden 19 van de 36 BDE- accounts die ik vond soortgelijke claims.
In een fascinerend voorbeeld uit 1634 vertelden de Innu uit het oosten van Quebec en Labrador de Franse jezuïet-missionaris Paul Le Jeune dat hun kennis over het hiernamaals afkomstig was van twee van hun mensen die naar de geestenwereld waren gereisd en waren teruggekeerd. Hun BDE’s stelden de Innu in staat Le Jeunes beweringen over de christelijke hemel en hel aan te vechten , want volgens het bewijs van hun mensen die BDE’s hadden gehad, ging iedereen na de dood naar hetzelfde enkele rijk.
BDE’s zijn zelfs fundamenteel geweest voor hele religieuze bewegingen. Sommige op BDE gebaseerde bewegingen promootten een revitalisering – een symbolische wedergeboorte – van de lokale cultuur. Een belangrijk voorbeeld is de Ghost Dance-religie, opgericht door de noordelijke Paiute-sjamaan Wodziwob na zijn BDE en andere visionaire ervaringen. Maar deze bewegingen hebben over de hele wereld plaatsgevonden. In Brazilië, Guyana en Venezuela vond de Hallelujah-religie van het Akawaio-volk zijn oorsprong in de BDE’s en visioenen van de oprichter. De resulterende leringen van dergelijke tradities omvatten rituele praktijken (zoals repetitief drummen en dansen, of hallucinogeen drugsgebruik) om visionaire ervaringen teweeg te brengen die vergelijkbaar zijn met BDE’s. Deze religies waren niet alleen gebaseerd op de BDE’s van individuen, ze dienden ook om BDE’s te democratiseren en hun volgelingen deze te laten ervaren zonder dat zesterven.
Sommige grotere religies, zoals het Zuivere Land-boeddhisme in Oost-Azië, waarderen BDE’s en nemen er talrijke verslagen van op in hun heilige teksten. In een voorbeeld uit 705 CE was een assistent-gouverneur van het Miyako-district van Japan genaamd Hirokuni blijkbaar vier dagen dood, maar werd toen nieuw leven ingeblazen. Hij beschreef hoe boodschappers zijn ziel over een brug hadden geleid en hem naar een gouden paleis hadden gebracht waar hij de koning van de andere wereld ontmoette. Hij zag dat zijn vader werd gestraft voor zijn overtredingen op aarde en kreeg te horen hoe hij een dergelijk lot kon vermijden:
Degenen die boeddhistische geschriften hebben voorgedragen, zullen in het oostelijke gouden paleis wonen en naar hun wens in de hemel worden geboren; degenen die boeddhabeelden hebben laten maken zullen geboren worden in het Westerse Zuivere Land van Onbeperkt Leven; degenen die levende wezens bevrijden zullen geboren worden in het Noordelijke Zuivere Land van Onbeperkt Leven.
Of dergelijke verslagen een basis hebben in een daadwerkelijke historische BDE is onbekend, hoewel ze wel aantonen hoe het fenomeen algemeen wordt gezien in een religieuze of spirituele context. Zoals met talloze voorbeelden uit middeleeuws Europa en van 19e- tot vroege 20e-eeuwse mormonen, was Hirokuni’s verhaal duidelijk geschreven om religieuze leerstellingen te promoten, want zoals veel mensen die een BDE hadden gehad, was hij naar verluidt getransformeerd door de ervaring, en hij werd een model voor vroom gedrag binnen zijn traditie.
Het is belangrijk op te merken dat BDE’s niet altijd voortkomen uit een religieuze context, en dat hun impact op spirituele overtuigingen niet beperkt is tot mensen die al religieus zijn. Toegewijde atheïsten kunnen ook hun overtuigingen en wereldbeelden veranderen na een BDE. Toen hij weer bijkwam van zijn BDE, zou de Britse logisch-positivistische filosoof AJ Ayer tegen zijn arts hebben gezegd: ‘Ik zag een goddelijk wezen. Ik ben bang dat ik al mijn verschillende boeken en meningen moet herzien.’
Bijna-doodervaringen kunnen het rationeel maken om in een hiernamaals te geloven terwijl je atheïst blijft
We moeten ook oppassen dat we de interculturele overeenkomsten met betrekking tot BDE’s niet overdrijven. Hoewel ze overal dezelfde thema’s hebben, zijn geen twee BDE’s precies hetzelfde. Zoals bij elke andere ervaring, worden ze gefilterd door onze complexe lagen van cultuur, taal en individualiteit. Aangezien hij een bekeerde christen was, Squ-sacht-un’sBDE bevatte christelijke beelden en instructies om de religie te prediken bij zijn terugkeer naar het leven. In oosterse voorbeelden worden mensen die een BDE hadden gehad vaak teruggestuurd naar het lichaam vanwege een verkeerde identiteit: de entiteiten uit de andere wereld kregen de verkeerde persoon. In westerse verhalen is het echter vaker om een aardse taak te volbrengen, zoals het zorgen voor een kind. Een ding dat de verschillende BDE’s echter gemeen hebben, is dat ze vrijwel altijd worden opgevat als onthullend ‘wat er gebeurt als we sterven’.
Vandaag, het BDE-fenomeenblijft een grote rol spelen in onze overtuigingen over zielen, lichamen, dood en verder. Het is zowel een hoofdbestanddeel van de populaire cultuur als een vast onderdeel van veel alternatieve spiritualiteiten. Er zijn zelfs BDE-groepen en -verenigingen waarin leden proberen opnieuw te onderhandelen over hun spiritualiteit in het licht van dergelijke ervaringen. Deze groepen hebben veel gemeen met religieuze bewegingen, ze verheffen degenen die een BDE hebben gehad tot een hogere, vaak goeroe-achtige status, en proberen overtuigingen die voortkomen uit de ervaringen te codificeren en te verspreiden. Ze bieden een manier voor niet-gelieerde ‘spirituele maar niet religieuze’ mensen om een gemeenschap te vinden met bepaalde gemeenschappelijke overtuigingen. De getuigenissen van mensen die een BDE hebben gehad, bieden ook troost aan degenen die rouwen om het verlies van dierbaren en aan degenen die bang zijn voor de dood. Deze voordelen komen zonder de bijbehorende verplichtingen en mogelijke filosofische compromissen die gepaard gaan met de reguliere religieuze overtuiging. Immers, geloven in een hiernamaals gebaseerd op persoonlijke ervaring vereist niet dat je gelooft in mythen over goden en hun vermeende zorg voor ons dagelijks leven. Bijna-doodervaringen kunnen het rationeel maken om in een hiernamaals te geloven terwijl je een atheïst blijft.
Er zijn veel verklaringen waarom mensen überhaupt in een hiernamaals geloven. Overtuigingen in het hiernamaals zijn beschreven als een ‘wortel en stok’-uitvinding van de heersende klasse om het gedrag te beheersen met dreigementen van ultieme straf en beloften van eeuwige beloning. Anderen beweren dat dergelijke overtuigingen voortkwamen uit observaties van de stervende en terugkerende cycli van de natuur – het ondergaan en opkomen van de zon, het afnemen en wassen van de maan, de jaarlijkse wedergeboorte van planten en bomen. Of misschien komen ze voort uit ons verlangen naar gerechtigheid na een leven van aardse teleurstellingen, en zijn ze in wezen wensvervullingsfantasieën. Meest recentelijk heeft de cognitieve wetenschap gesuggereerd dat we eigenlijk vastgebonden zijn om intuïtief te geloven in een hiernamaals.
Elk van deze theorieën kan een rol spelen bij het verklaren van bepaalde aspecten van bepaalde overtuigingen in specifieke samenlevingen. Maar ze negeren allemaal de enige menselijke ervaring die het duidelijkst relevant is voor overtuigingen in een hiernamaals: bijna-doodervaringen. Wat de ware bron van BDE’s ook is – biologisch, psychologisch of metafysisch – het lijdt geen twijfel dat ze deel uitmaken van de menselijke ervaring, dat ze onze overtuigingen over een hiernamaals kunnen beïnvloeden en dat ze zelfs kunnen bijdragen aan de vorming van nieuwe religieuze bewegingen. Het fenomeen BDE’s versterkt wat mensen al lijken te geloven: dat we in feite niet doodgaan.
Toen Squ-sacht-un terugkeerde van zijn BDE, vervulde hij de belofte die hij in de geestenwereld had gedaan en begon hij het christendom te onderwijzen, zij het met een duidelijk inheems karakter. Dit was de basis van de Indian Shaker Church, zo genoemd vanwege de extatische stuiptrekkingen van haar leden tijdens ceremonies. Hoewel de Shakers zichzelf als christenen beschouwden, gaven ze niet de voorkeur aan de Bijbel als een onthullende bron – in plaats daarvan vertrouwden ze op de getuigenis van Squ-sacht-un, die ook bekend stond als John Slocum. Louis Yowaluch, het hoofd van de kerk in 1893, merkte de fundamentele rol van de BDE op in het begin van de kerk: ‘We hoorden dat er een God was van John Slocum … We [hadden] nog nooit zoiets gehoord als een man die sterft en woord dat er een God was.’
