In coma: het tragische lot van prins Friso
In coma: het tragische lot van prins Friso
Hans Stolp
In coma:
het tragische lot van prins Friso
Het ski-ongeluk van prins Friso heeft bijna iedereen diep geraakt. Hij is een man die wars is van publiciteit en die tot nu toe altijd zo rustig zijn eigen weg ging. Daarnaast is hij vader van twee jonge dochtertjes en de middelste zoon van onze koningin. Die twee: prins Friso en koningin Beatrix, hebben een sterke band met elkaar. Het was Friso die zijn moeder ondersteunde tijdens de uitvaart van prins Claus, die haar hand pakte en een arm om haar heen sloeg.
Volkomen onverwacht raakte hij van het ene moment op het andere in een diepe coma. In Oostenrijk, in de bergen bij Lech, dat al jarenlang het vaste vakantieverblijf van de koninklijke familie is, werd hij getroffen door een lawine en raakte hij bedolven onder de sneeuw. Ongeveer vijftig minuten duurde zijn hartstilstand die het gevolg van dit ongeluk was – en dus kregen zijn hersens vijftig minuten lang geen zuurstoftoevoer. Menselijk gesproken heeft dat een ernstig en meestal onherstelbaar hersenletsel tot gevolg.
Zijn vrouw, prinses Mabel, zijn moeder, zijn broers en schoonzussen werden al heel snel met allerlei ingrijpende vragen geconfronteerd. Ook in de pers werden die vragen gesteld: zal prins Friso ooit nog wakker worden? Misschien wel nooit, want de hersenschade lijkt immers onherstelbaar groot. Maar als hij gedoemd lijkt om voorgoed bewusteloos en in coma te blijven, is het dan niet menselijker om hem te laten sterven? Is euthanasie in dat geval dan niet de meest humane weg? Vragen als deze werden al direct in de media gesteld en bijvoorbeeld vrij uitvoerig op de televisie besproken. Een arts die om commentaar gevraagd werd, Eelco Dijkstra, stelde dat je kunt zeggen dat prins Friso ‘hersendood’ is. En hij vervolgde: De familie rest de moeilijke keuze om het leven te beëindigen of om vast te stellen met welke kwaliteit hij kan leven.
Het tragische lot van prins Friso brengt ons wel aan het denken. Daarbij stellen velen van ons zich voor dat zij zelf daar bewusteloos, in coma, zouden liggen. Dat lijkt hen uiterst schrikwekkend, ja, huiveringwekkend. Stel dat je nooit meer wakker wordt en daar maar ligt? Stel – wat misschien nog erger lijkt – dat je een klein beetje wakker wordt, maar nergens meer toe in staat bent en evenmin in staat bent om te praten en te communiceren zoals dat voor een gezond mens zo gewoon lijkt? Velen vinden die gedachte zo’n schrikbeeld dat zij daardoor op de gedachte komen dat het misschien wel humaner is om iemand die in een kennelijk onomkeerbaar coma terechtgekomen is, te laten sterven en de stekker van het beademingsapparaat uit het stopcontact te halen. Het is een manier van denken die we steeds vaker tegenkomen: onze eigen angst brengt ons meer en meer tot een acceptatie van euthanasie. En steeds vaker wordt die ook uitgevoerd op verzoek van de familie.
Toch kunnen we er ook op een andere manier naar kijken. Want wat gebeurt er innerlijk met mensen die in coma liggen? Wat ervaren zij eigenlijk? Is die coma voor hen zelf even afschrikwekkend als het voor de omstanders is? Om deze vraag in alle rust te kunnen overdenken, moet je wel eerst je emoties: de angsten, die schrikwekkende beelden, het idee dat je daar zelf ligt en niet meer zou kunnen praten en communiceren, loslaten. Je moet ze als het ware even parkeren in een hoek van je ziel (zonder ze te verdringen!) – en tegen jezelf zeggen dat je nu eerst in een sfeer van rust en evenwicht die andere vraag wilt overdenken. De vraag namelijk, wat de direct betrokken nu eigenlijk vertellen en doorleven.
Wanneer je die stap zet, maak je eigenlijk de overgang van je ego naar de krachten van je hoger zelf. Van de eigen emoties naar het je inleven in de ander. Denk overigens niet, wanner je dat doet, dat je dan een ongevoelig iemand bent, integendeel. Wie zich verheft boven de eigen emoties (ofwel zichzelf uittilt tot boven de sfeer van die emoties), kan op een stille manier een diep meedogen ervaren met prins Friso, zijn gezin en zijn moeder. Maar tegelijk is hij dan in staat in alle onbevangenheid te kijken naar wat iemand doorleeft die in coma ligt.
Steeds vaker vertellen mensen die weer ontwaken uit een coma, over de ervaringen die zij opdeden tijdens de coma:
Sommigen zeggen dat ze de tijd die ze in coma doorbrachten, verslapen hebben en dat ze aan die tijd geen enkele herinnering hebben. Ze werden wakker en waren alleen maar verrast dat er kennelijk zoveel tijd voorbij gegaan was, sinds ze in coma terecht gekomen waren. Voor hun gevoel waren ze gisteren in slaap (in coma) gevallen en was het uiterst vreemd voor hen om te moeten horen dat er sindsdien vier, vijf weken, of zelfs nog meer voorbij gegaan waren. Ze hadden die weken in een sfeer van rust doorgebracht, in een slaaptoestand en hadden geen benul van de tijd die hun coma geduurd heeft.
Dat betekent dat ze gedurende hun coma leefden in een sfeer van tijdloosheid, als sliepen ze.
Anderen zeggen dat ze weliswaar geen enkele herinnering hebben aan de tijd, waarin ze in coma lagen, maar dat ze wel met andere gevoelens wakker werden. Bijvoorbeeld met een gevoel van eenheid en heelheid. Of, zoals een ander vertelde: met een gevoel van liefde en mildheid. Bij een aantal van hen leidden deze gevoelens tot het idee dat ze gedurende – of dankzij – hun coma een ander mens waren geworden.
Weer anderen hadden vage of wat scherpere herinneringen aan beelden van de mensen die om hun bed stonden. Ook herinnerden ze zich soms bepaalde uitspraken die iemand die bij hun bed zat, had gedaan. Vaak bleken hun herinneringen te kloppen met de werkelijkheid: precies die mensen hadden bijvoorbeeld op die manier naast het bed gestaan of gezeten. En precies die ene had gezegd wat was blijven hangen in de herinnering van degene die in coma lag.
Deze beelden en deze woorden konden de mensen die in coma lagen, niet met de zintuigen van hun lichaam hebben waargenomen en gehoord: ze waren immers diep bewusteloos. Dat betekent dat ze die indrukken moeten hebben opgedaan met hun hoger zelf, buiten hun lichaam om dus.
Alison Korthals Altes schreef een boek over de coma, waaruit ze ontwaakte: Uit coma, voor jou bleef ik leven.[1] Pim van Lommel (cardioloog en de inmiddels beroemde schrijver van het boek Eindeloos bewustzijn) schreef een voorwoord voor dit boek. Daarin vertelt hij dat Alison tijdens haar coma uittredingservaringen had en in een andere dimensie gevoelens van een onvoorwaardelijke liefde, inzicht en volkomen aanvaarding ervoer. Zelf vertelde ze daarover: Al mijn verdriet viel in het niet bij deze alomvattende liefde. Ook ontmoette ze vrienden die al overleden waren. Het is begrijpelijk dat Alison later, toen ze weer ontwaakt was uit haar coma, geen angst meer had voor de dood: ze wist nu van de liefde in de geestelijke wereld en van haar geliefden die haar daar opwachten.
Maar naast deze ervaringen met de geestelijke wereld, ervoer ze tijdens het ontwaken uit haar coma ook onaangename hallucinaties die – zo schrijft van Lommel – waarschijnlijk het gevolg waren van de hoge dosis morfine die haar werd toegediend toen ze langzaam uit haar coma bijkwam en niet meer aan de beademing lag. Dit laatste heb ik veel vaker van mensen gehoord: dat hoge doses morfine onaangename hallucinaties kunnen veroorzaken: voor mij een reden om te pleiten voor een terughoudend beleid bij het gebruik van morfine!
Alison Korthals Altes vertelt in haar boek ook over de eenzaamheid die ze ervoer tijdens haar coma en gedurende de tijd dat ze langzaam wakker werd: niemand vertelde haar iets over haar toestand. Niemand praatte met haar, ze spraken alleen maar over haar, alsof ze er zelf niet bij was. Daardoor ervoer ze een diepe angst, een gevoel van intense verlatenheid en machteloosheid. Ook over deze eenzaamheid heb ik comapatiënten die ontwaakt waren, vaker horen vertellen. Daarom is het heel belangrijk, denk ik, om met mensen die in coma liggen, te blijven praten en hen steeds weer te vertellen wat er met hen aan de hand is, hoe het met hun geliefden gaat en wie er regelmatig om hun bed heen staan. Vandaar dat van Lommel over Korthals Altes schrijft: Er ligt niet alleen een comateus lichaam in bed, maar een vrouw met emoties die zich niet kan uiten.
Een schokkend detail in het verslag van Alison Korthals Altes is overigens een opmerking die ze maakt over haar dochter: dat deze gelukkig haar intuïtie volgde, en niet besloot tot euthanasie voor haar moeder. Alison schrijft: Toen de mensen van de verzekeringen aan haar (mijn dochter) gingen trekken in de trant van: “Moeten die slangen er niet uit bij je moeder,want ze lijdt zo,”heeft ze dat steeds bewust tegengehouden. In coma liggen is kennelijk (te) duur… Het is goedkoper om de slangen eruit te trekken. Het is een gevaarlijke en negatieve ontwikkeling, waarvan we helaas moeten aannemen dat die in de toekomst voorlopig alleen maar sterker zal worden.
Overigens was haar dochter voor Alison de reden om te blijven vechten en om de weg terug te zoeken vanuit de coma naar het aardse leven: voor jou bleef ik leven…
Opvallend is de conclusie van Alison Korthals Altes: Als het zo uitkomt – en er zich weer zo’n situatie zou voordoen, waarin anderen zouden moeten beslissen om haar wel of niet te reanimeren – wil ze wel weer gereanimeerd worden! Wel gereanimeerd dus in een situatie, waarvan de buitenstaander die machteloos toekijkt, zo vaak denkt: is euthanasie hier niet veel genadiger? Zo’n situaties wordt door Alison zelf (en anderen die ditzelfde meemaakten!) als zinvol beleefd en als een tijd die je een ander niet mag afnemen!
Op de bekende website Spirituele Vrienden van Francien Herrebauts (www.spirituelevrienden.nl) staat het verhaal van haar vriend Hans die ernstig ziek was en een week in coma lag (zie: (www.fran.sneeknet.nl). Hans heeft tijdens een ziekte een week lang in coma gelegen. Tijdens die coma had hij een bijzondere ervaring: hij werd wakker in een koninklijke sfeer. Het was er wel duizend keer mooier dan mijn mooiste vakantieplek in het voorjaar, vertelt hij. In die sfeer ontmoet hij allemaal familieleden, ook een broertje dat hij nooit gekend had, omdat deze op de leeftijd van twee jaar tijdens de oorlog was overleden. Alle familieleden waren rond de 35 jaar, ook zijn jong gestorven broertje. Hij was dus aardig gegroeid, stelt Hans met een droge humor vast.
Volgens de artsen had Hans maar 0,5 procent (!) kans dat hij weer zou ontwaken en nog minder kans dat hij er ongeschonden doorheen zou komen. Als hij al wakker zou worden, zou hij voortaan een wrak zijn. Hans zelf merkte op een zeker moment tijdens zijn coma in de koninklijke sfeer dat zijn lichaam zwaar gehavend was. Toen deed hij spontaan het gebed van zijn leven: of ik alsjeblieft mijn krachten weer terug mocht hebben die mij ontnomen waren. En plotseling, toen ik mijn gebed beëindigd had, werd ik als bij een elektrische schok getroffen door een enorme kracht. Ik had mijn kracht en gevoel weer terug en ik kon weer huilen van geluk.
Niet lang na deze ervaring ontwaakte hij uit zijn coma en werd langzaam beter, volledig tegen alle verwachtingen en prognoses van de artsen in!
Het zijn ervaringen als deze die mij terughoudend maken in mijn denken over coma en euthanasie. De getuigenissen van hen die het zelf ervaren hebben, brengen mij daartoe! Misschien is het zinvoller om voor prins Friso te bidden dat hij een wonder van genezing mag ervaren en mag ontwaken uit zijn coma, dan te discussiëren over een mogelijke euthanasie. De kracht van het gebed is immers zoveel sterker dan wij vaak denken en bewerkt wonderen! Als we tenminste dat gebed beëindigen met de bede die Christus zelf ons leerde: Maar niet mijn wil, maar Uw wil geschiede.
[1] Alison Korthals Altes, Uit coma, voor jou bleef ik leven, Uitg. Synthese – Mirananda, 2002https://www.hansstolp.nl/index.php/nl/artikelen/52-overige-artikelen/221-in-coma-het-tragische-lot-van-prins-friso
