Een kleurrijkere antieke wereld
En wij maar denken dat ze alles in het wit droegen… Nou ja zonder onze moderne waspoeders kon dat niet eens natuurlijk.
Er waren eens, lang voordat oorlogen, natuurrampen en erosie de oude Griekse beelden in hun greep kregen, trilden deze ivoren edelstenen van kleur. Oude Griekse beeldhouwers hechtten evenveel waarde aan geanimeerde en pulserende afbeeldingen als aan perfectie en realisme, en het is eindelijk een feit geworden dat deze kunstenaars kleur gebruikten in hun creaties. Het spierwitte Parthenon ademde ooit blauw, geel en rood in, en hoewel het duizenden jaren duurde voordat dit in kunsthistorische kringen gestold was, zijn wetenschappers nu eindelijk in staat om de oude wereld weer te geven met dezelfde regenboogvitaliteit die het ooit bezat .
Geschilderde klassieke sculpturen – een lachwekkend concept
De 19e eeuw zag de eerste vermoedens van mogelijke geschilderde klassieke beeldhouwkunst, maar het was pas de innovatie van ultraviolet licht en speciale camera’s in de late 20e eeuw die uiteindelijk ondubbelzinnig bewijs leverden van het geschilderde marmer. In feite werd het idee alleen al dat de sculpturen geschilderd waren als lachwekkend beschouwd tot het einde van de negentiende eeuw, toen archeoloog Vinzenz Brinkmann zonder enige twijfel bewees dat de beelden ooit rijkelijk beschilderd waren.
Zelfs toen werden Brinkmanns vroegste afbeeldingen van hoe gekleurde beeldhouwwerken eruit zouden kunnen zien als “opzichtig” beschouwd, vanwege de overweldigende rijke kleurenschema’s die hij afbeeldde. Maar met tijd en doorzettingsvermogen bewees Brinkmann uiteindelijk dat al zijn nee-zeggers ongelijk hadden.
Hoewel de oude bronzen beelden waarschijnlijk niet werden geschilderd vanwege de uitgebreide verwerking van ingelegde juwelen, edelstenen en andere metalen in hun vormen, hebben de marmeren beelden van zowel het oude Griekenland als Rome sporen van pigment vertoond sinds hun verschillende herontdekkingen in de Renaissance. Maar buiten het medeweten van die pre-archeologen uit de vijftiende en zestiende eeuw, waren die vage sporen van kleur een indicatie van een ooit uitvoerig versierd beeldhouwwerk – niet alleen van het feit dat restanten van deze stukken al lang misplaatst waren. Het is vanwege dit gebrek aan kennis dat beeldhouwers uit de Renaissance die Griekse en Romeinse vormen wilden kopiëren, hun beelden in ongeverfd, wit marmer sneden; voor zover ze wisten, was ongeverfd wit marmer precies de manier waarop hun oude voorouders hadden gebeeldhouwd.
Bederfelijk pigment
Nu het wordt begrepen en algemeen aanvaard dat de sporenpigmenten die op deze beelden worden gevonden, overblijfselen zijn van marmer dat ooit gekleurd was, is er verder onderzoek gedaan naar de aard van de gebruikte verven en kleurstoffen (en dus de redenen waarom en wanneer die kleuren waarschijnlijk vervaagd zijn) of zijn verwijderd). In het oude Griekenland werden pigmenten gecreëerd door een mengsel van mineralen “met organische bindmiddelen die in de loop van de tijd uiteenvielen”. Zo bleef de verf jarenlang vast aan het marmer, maar werd langzaam afgebroken als gevolg van intense natuurlijke erosie en barre weersomstandigheden, verschillende reinigingsfasen en – natuurlijk – de impact van oorlogsvoering. Wat overbleef tegen de tijd van de Renaissance tot in de negentiende eeuw waren de spierwitte beelden die vandaag de dag nog bestaan.
Op basis van archeologische opgravingen, bewaard gebleven historische documenten (bijvoorbeeld Plutarchus en Pausanias) en de wetenschappelijke innovaties die deze polychromatische onthullingen in het recente verleden mogelijk hebben gemaakt, hebben wetenschappers kunnen vaststellen dat veel van de klassieke beeldhouwkunst in geel was versierd, rood en blauw. Zoals blijkt uit de overgebleven fresco’s in Romeinse plaatsen zoals Pompeii en Herculaneum, werden deze kleuren in de oudheid zeer gewaardeerd omdat ze gemakkelijk te verkrijgen waren en dienden om sterke kleuren te creëren die de volledige aandacht van de kijker dwongen.
Een plant genaamd meekrap werd vaak gebruikt om rode kleurstoffen te maken (het gebruik dateert uit de prehistorie), en het werd voortdurend gebruikt gedurende de periode van het oude Griekenland en Rome. Gele kleurstof werd vaak gewonnen uit bepaalde bloemen, zoals saffraan (bekend van Minoïsche kunstwerken die in de oudheid overvloedig aanwezig waren), kurkuma en granaatappelschil (ook bekend als overvloedig vanwege de verschillende mythen rond de vrucht). Ondertussen werd blauw gemaakt van indigoplanten en wede (waarschijnlijk via handelsroutes naar het oosten naar Griekenland gekomen) en vervolgens gecombineerd met geel om verschillende tinten groen te creëren. Hoewel deze kleuren niet de enige waren die door de oude Grieken (en later de Romeinen) werden gebruikt, lijken deze kleuren een van de meest gewaardeerde kleuren te zijn geweest.
Kleurrijk discours
Het debat over kleur op Griekse beeldhouwwerken was lang en moeizaam voor geleerden voor en tijdens de tijd van Johann Winckelmann. Er werd al lang gepostuleerd dat Griekse beelden waarschijnlijk bedekt waren met verf; maar de komische, clownachtige reproducties die werden geproduceerd, deden de meeste onderzoekers spotten en lachen. Dankzij Winckelmann is het nu zeker dat kleur net zo belangrijk was in de oude beeldhouwkunst als alle andere aspecten. De Grieken wilden niet alleen hun goden en godinnen in glorieus volmaakte menselijke vormen aanbidden; ze wilden dat hun goden zouden resoneren met alle “kleuren van de wind”.
