De VVD maakt er een bende van
De VVD maakt er een bende van
COLUMN Van de denker Augustinus is de waarneming dat de staat in weinig verschilt van een roversbende, als hij niet is onderworpen aan het recht. Daarmee is de betekenis van publieke controle in een oogwenk duidelijk. De controlerende machten, voorop het parlement en de rechter, behoren scherp in de gaten te houden of de staat zich aan de rechtsregels houdt. De burgers moeten daarop kunnen vertrouwen. Op dat vertrouwen stoelt de democratische rechtsstaat.
Bijna de gehele politiek top van de VVD, inclusief premier Rutte, is meer of minder bij deze kwestie betrokken.
In dat licht is het rapport van de commissie-Oosting over de Teevendeal met Cees H. in 2000 en de nasleep ervan onthutsend. De vraag wat de politieke consequenties zullen zijn voor de direct en indirect betrokken ambtsdragers zal volgende week in het Kamerdebat worden beantwoord.
Dat dit debat riskant is voor het voortbestaan van het kabinet is duidelijk: bijna de gehele politiek top van de VVD, inclusief premier Rutte, is meer of minder bij deze kwestie betrokken. Het geringste risico is nog dat zij als ‘aangeschoten wild’ de kerstdagen in gaan.
Pijnlijk
Misschien nog wel het schokkendst is dat de voorzitter van de Tweede Kamer onder verdenking staat van het frustreren van de publieke controle. Leden van de VVD-fractie hebben voorkomen dat mevrouw Van Miltenburg officieel wordt gehoord. Zij mag in een rondetafelgesprek aan de Kamer uitleggen waarom zij een klokkenluidersbrief met politiek explosieve informatie voor de toenmalige bewindslieden van justitie, Opstelten en Teeven, liet vernietigen. Het blijft even pijnlijk. (Deze column is geschreven voordat Tweede Kamer-voorzitter Anouchka van Miltenburg zaterdagmiddag haar vertrek aankondigde, redactie.)
Daarmee is een van de oorzaken van deze rechtsstatelijke bende aangegeven: in de verdeling van de hoogste posten in ons bestel is het evenwicht zoek. De VVD heeft sinds zij in 2010 de grootste partij van het land werd, vrijwel alle sleutelfuncties naar zich toe getrokken. Daardoor ontbreekt het op cruciale momenten in het Haags verkeer aan gezond tegenwicht en prevaleert al gauw loyaliteit aan het partijbelang.
Dat risico bestond en bestaat zeker op het departement van veiligheid en justitie, waar sinds 2010 de minister en staatssecretaris van dezelfde politieke kleur zijn. In het verleden werd dit vermeden, soms uit wantrouwen in een minister en de daaruit voortkomende behoefte aan een staatssecretaris als waakhond, meestal vanwege het belang van evenwicht.
Het is mogelijk dat het de VVD een beetje naar het hoofd is gestegen, sinds zij in 2010 de grootste partij van het land werd
Mentale houding
Op het departement van justitie, vanouds de zetel van het juridisch geweten van het landsbestuur, was het verstandig geweest deze regel toe te passen, omdat hier vijf jaar terug met de inlijving van het directoraat openbare veiligheid ook al de oude dualiteit tussen Justitie en Binnenlandse Zaken werd doorbroken. Daarbij blijft het niet zonder gevolgen voor de mentale houding van ambtenaren als in de naam wordt uitgedrukt dat veiligheid aan het recht voorafgaat.
Na de brand in het detentiecentrum op Schiphol in 2006, waarbij elf doden vielen, was de zelfmoord van de Russische asielzoeker Dolmatov in de vreemdelingenbewaring in 2012 een tweede indringend signaal dat het veiligheidsdenken doorschoot ten koste van rechtsvereisten. Een forse minderheid van de Tweede Kamer vond dat staatssecretaris Teeven naar aanleiding van de zaak-Dolmatov had moeten aftreden.
De coalitie van VVD en PvdA oordeelde dat hij mocht blijven en liet een kans lopen de ambtenaren van het departement een zweepslag te verkopen. Het beeld is afkomstig van de ‘oude Donner’, de staatsrechtsgeleerde A.M. Donner. De betekenis van de zweepslag wordt duidelijk in het spiegelbeeld: als de politiek het niet zo nauw neemt met de regels, hoeven wij dat als ambtenaren ook niet te doen. Het rapport-Oosting bevestigt deze wijsheid. Het ‘uit de wind houden’ van de bewindslieden gaat boven alles.
Vervaagde grenzen
Het is mogelijk dat het de VVD een beetje naar het hoofd is gestegen, sinds zij in 2010 de grootste partij van het land werd. Een partij die wil staan in de traditie van Thorbecke, had echter eerder bij zinnen mogen komen. Zij had moeten doorzien dat het vervloekte coalitiemonisme de grenzen tussen uitvoerende en controlerende macht vervaagt en de democratie berooft van de noodzakelijke checks and balances.
Thorbecke wees voortdurend op de betekenis van de onderscheiden verantwoordelijkheden van regering en parlement. Deze trek in ons staatsbestel heeft uit angst voor machtsverlies de afgelopen decennia plaatsgemaakt voor een bevangenheid, die tot krampachtigheid, gerichtheid naar binnen en zelfs complotdenken leidt. Dat doet vertrouwen in de politiek, zacht gezegd, geen goed.
https://delangemars.nl/2015/12/13/stapt-rutte-ook-op-na-van-miltenburg/
