Hoe oude Egyptische cosmetica onze schoonheidsrituelen beïnvloedde
De mysteries van de oude Egyptenaren zijn enorm, maar hun schoonheidsgeheimen zijn geen geheim meer. Make-up lijkt misschien een modern fenomeen – een fenomeen dat is uitgegroeid tot een industrie van meerdere miljarden dollars – maar cosmetica was even belangrijk in het dagelijks leven in de oude wereld. Vanaf het vroegste tijdperk van het Egyptische rijk brachten mannen en vrouwen uit alle sociale klassen royaal eyeliner, oogschaduw, lippenstift en rouge aan.
De vermeende verleidelijkheid van de Egyptische beschaving heeft veel te maken met hoe we de twee beroemdste koninginnen hebben verheerlijkt: Cleopatra en Nefertiti. In 1963 definieerde Elizabeth Taylor de chique Egyptische look toen ze Cleopatra portretteerde in het gelijknamige epos. In 2017 perfectioneerde Rihanna (zelf een make-upmagnaat) het toen ze hulde bracht aan Nefertiti op de cover van Vogue Arabia. In hun hommages droegen beide schoonheidspictogrammen verzadigde blauwe oogschaduw en dikke, donkere eyeliner.
Het ontrafelen van de mysteries van de betoverende mummieportretten van het oude Egypte
Toch pasten oude Egyptenaren niet alleen make-up toe om hun uiterlijk te verbeteren – cosmetica had ook praktische toepassingen, rituele functies of symbolische betekenissen. Toch namen ze hun schoonheidsroutines serieus: de hiëroglifische term voor visagist is afgeleid van de wortel ‘sesh’, wat zich vertaalt naar schrijven of graveren, wat suggereert dat er veel vaardigheid nodig was om ‘kohl’ of lippenstift aan te brengen (zoals iedereen die heeft geprobeerd om beauty tutorials op YouTube na te bootsen kan beamen).
De meest verfijnde schoonheidsrituelen werden uitgevoerd op de toiletten van rijke Egyptische vrouwen. Een typisch regime voor zo’n vrouw die leefde tijdens het Middenrijk (ca. 2030-1650 v.Chr.) Zou inderdaad toegeeflijk zijn geweest. Voordat ze make-up aanbracht, bereidde ze eerst haar huid voor.
Ze scrubde misschien wat met zout van de Dode Zee of genoot van een melkbad – gezichtsmaskers van melk en honing waren populaire behandelingen. Ze kon wierookkorrels op haar oksels aanbrengen als deodorant, en olie met bloemen of kruiden om haar huid te verzachten. Egyptenaren vonden ook een natuurlijke methode uit van waxen met een mengsel van honing en suiker. “Sugaring”, zoals het tegenwoordig wordt genoemd, is door schoonheidsbedrijven nieuw leven ingeblazen als een minder pijnlijk alternatief voor hete was.
Na dit alles bracht een bediende de vele ingrediënten en hulpmiddelen die nodig waren om haar make-up te maken en aan te brengen. Deze apparaten, containers en applicators waren zelf weelderige kunstvoorwerpen die sociale status communiceerden.
Calcietpotten bevatten make-up of zalven en parfums en containers voor oogverf en olie waren gemaakt van dure materialen zoals glas, goud of halfedelstenen. Paletten van siltsteen die werden gebruikt om materialen voor kohl en oogschaduw te verpletteren, werden gesneden om op dieren, godinnen of jonge vrouwen te lijken.
Deze symbolen vertegenwoordigden wedergeboorte en regeneratie, en men dacht dat het malen van pigmenten op een dierenpalet de drager speciale mogelijkheden verleende door de kracht van het wezen te overwinnen. (Leden van de lagere klassen gebruikten meer bescheiden gereedschappen bij het aanbrengen van hun eigen make-up.)
De bediende creëerde oogschaduw door malachietpoeder te mengen met dierlijk vet of plantaardige oliën. Terwijl de dame aan haar toilet zat, voor een gepolijste bronzen ‘spiegel’, gebruikte de bediende een lange ivoren stok – misschien gegraveerd met een afbeelding van de godin Hathor – om het rijke groene pigment op te vegen. Net zoals vrouwen dat tegenwoordig doen, zou oogschaduw worden gevolgd door een dikke lijn zwarte kohl rond haar ogen.
Dit deel van de routine had praktische doeleinden die verder gingen dan het verfraaien van de drager. Kohl werd door beide geslachten en alle sociale klassen gebruikt om de ogen te beschermen tegen de intense schittering van de woestijnzon. Het Egyptische woord voor “make-uppalet” is afgeleid van hun woord dat “beschermen” betekent, een verwijzing naar zijn verdedigingsvermogen tegen het felle zonlicht of het “boze oog”. Bovendien had het giftige mineraal op loodbasis waarvan het was gemaakt, antibacteriële eigenschappen in combinatie met vocht uit de ogen.
De laatste hand aan de make-up van deze dame zou natuurlijk rode lippenstift zijn – zelfs vandaag de dag een klassieke look. Om de verf te maken, werd oker meestal gemengd met dierlijk vet of plantaardige olie, hoewel bekend was dat Cleopatra kevers verpletterde vanwege haar perfecte roodtint. Deze zeer giftige brouwsels, vaak vermengd met kleurstoffen gewonnen uit jodium en broommanniet, kunnen leiden tot ernstige ziekte, of soms de dood – mogelijk waar de term “kus des doods” vandaan komt.
Ook bij de dood was het persoonlijke voorkomen cruciaal voor de Egyptische identiteit. Begraafplaatsen blootgelegd vanaf het allereerste begin van de geschiedenis van de samenleving, in pre-dynastieke tijden, laten zien dat het gebruikelijk was dat Egyptenaren alledaagse voorwerpen zoals kammen, geurende zalven, sieraden en cosmetica in de graven van mannen, vrouwen en kinderen (veel graven gevonden met make-up er nog in).
Egypte haalt gestolen oud artefact terug van de veiling in Londen
We zouden de Egyptenaren nauw kunnen associëren met hun dramatische schoonheid, grotendeels vanwege hun vruchtbare gebruik op mummies en dodenmaskers. In plaats van de echte kenmerken van hun onderwerpen weer te geven, beelden deze kartonnen maskers en houten doodskisten geïdealiseerde jongeren uit met een gladde huid en met kohlomrande ogen.
In feite volgde mummificatie zelf veel van de dagelijkse zelfzorgrituelen die Egyptenaren volgden terwijl ze leefden. Wasmiddelen voor het verzachten van de huid kregen een religieuze betekenis toen ze werden gebruikt om het lichaam te zalven, en soms werd zelfs cosmetica aangebracht.
De unieke Egyptische esthetiek – van architectuur tot kunst tot make-up – heeft tot de moderne verbeelding gesproken vanwege zijn elegantie, exotisme en stijl. Toch is de invloed van het oude koninkrijk op onze schoonheidsidealen directer door zijn uitvindingen, tot aan de eyeliner en lippenstift die we nog steeds graag dragen.
Faience Tube Eye paint (Kohl) with names of Amenhotep III and “the Royal Daughter and Great Royal Wife, Sitamun” Egypt, Dynasty 18, c. 1390–1352 B.C.E.
