DE ODYSSEE – HOMEROS
DE ODYSSEE – HOMEROS
De verwoesting van Troje betekende niet het einde van de avonturen van de Griekse helden. De Grieken vertelden vele mythische verhalen over ieders terugkeer naar huis. Het beroemdste verhaal is ongetwijfeld Homeros’ grote epos ‘de Odyssee’, dat genoemd is naar de held van dat verhaal, Odysseus (die door de Romeinen Ulixes werd genoemd). De Grieken zouden bij hun verwoesting van Troje de altaren van de stad ontheiligd hebben, waardoor de goden kwaad werden en stormen deden opwaaien die de Griekse vloot bij het uitvaren uiteensloegen. Veel helden kwamen in Italië of Afrika terecht voordat zij Griekenland bereikten.
Nadat de schepen van Odysseus en zijn gezellen gescheiden waren geraakt van de vloot, bereikten zij de stad van de Kikonen, die ze verwoesten. Een volgende storm slaat de schepen uit de koers en zij komen terecht in een wereld van monsters en heksen. Odysseus komt eerst aan in het land van de Lotuseters, die enkelen van zijn mannen lotusbloemen te eten geven, waardoor zij hun geheugen kwijtraken, en die zo’n slaapzucht veroorzaken dat degenen die de bloemen gegeten heb ben, naar de schepen teruggedragen moeten worden. Het vol gende avontuur vindt plaats op het eiland dat bewoond wordt door de Kyklopen, eenogige monsters die in grotten wonen en geen wetten of maatschappelijk stelsel kennen. Odysseus neemt wat wijn en enkele leden van zijn bemanning mee en gaat het eiland verkennen. In een grot vindt hij tekenen die erop wijzen dat er schapen worden gehoed. Odysseus wil met alle geweld en tegen het advies van zijn bemanningsleden blijven om de herder te ontmoeten. Dit is de Kykloop Polyphemos, die terugkeert met zijn kudde en, als hij eenmaal in de grot is, de ingang met een enorm rotsblok versperd. Hij ontdekt de Grieken en eet twee van hen rauw als avondeten en nog eens twee als ontbijt. De Grieken kunnen niet ontsnappen, omdat de Kykloop de enige is die het rotsblok kan verplaatsen. Maar Odysseus, slim als hij is, heeft een plan. Met behulp van de wijn voert hij de Kykloop dronken en geeft hem, wanneer hij naar zijn naam gevraagd wordt, als antwoord: ‘Niemand’. Als de Kykloop dronken in slaap valt, maakt Odysseus hem blind met behulp van een heet gemaakte, houten paal. Polyphemos schreeuwt om hulp en enkele andere Kyklopen komen vragen naar de oorzaak van zijn pijn. Hij antwoordt hen: ‘ “Niemand” doet me pijn!’ De andere Kyklopen nemen aan dat er niets aan de hand is en gaan weg, waarna Odysseus ieder van zijn mannen vastbindt aan de onderkant van een schaap, terwijl hij zich zelf vastklampt aan de buik van een ram. Als de blinde Kykloop ’s ochtends zijn schapen uitlaat, ontsnappen de Grieken. Vanaf zijn schip hoont Odysseus de Kykloop, die hem vervloekt. De zeegod Poseidon (Romeinse naam Neptunes), de vader van Polyphemos, hoort zijn zoon en wil ervoor zorgen dat Odysseus voor eeuwig over de zee zal zwerven (helaas voor Poseidon krijgt oppergod Zeus er na een tijdje schoon genoeg van en zorgt ervoor dat Odysseus ‘slechts’ tien jaar over zijn terugreis doet).
Een volgend avontuur vindt plaats op het eiland van Kirke, een tovenares. De helft van de bemanning van Odysseus gaat naar het paleis van Kirke in het bos, waar wolven, beren en leeuwen als tamme dieren aan het spelen zijn. Kirke nodigt hen binnen en geeft hen een vergiftigde drank, waarna zij hen in varkens verandert en hen opsluit in een hok. Eén bemanningslid is buiten gebleven; hij keert terug en vertelt Odysseus over deze nieuwe ramp. Met behulp van Hermes (Romeinse naam Mercurius), de boodschapper, en een toverplant wordt Odysseus immuun voor de toverspreuken van Kirke en hij dwingt haar zijn mannen te bevrijden. De bemanning blijft op het eiland voor een jaar van feestelijkheden en Kirke geeft Odysseus raad voor het verdere verloop van zijn tocht, omdat zij hem wel aantrekkelijk vindt. Eerst moet hij naar de onderwereld gaan om de ziener Teiresias te vragen hoe hij thuis moet komen. Teiresias zegt Odysseus naar een land te gaan dat de zee niet kent en een offer te brengen aan Poseidon. Dit land is de onderwereld, en tijdens zijn verblijf daar ziet Odysseus de grote helden en heldinnen uit het verleden. Ook ziet hij hoe de grote zondaars gestraft worden. Hij ontmoet er onder andere zijn medehelden uit de Trojaanse oorlog, Achilles en Ajax.
Vanuit de onderwereld reist Odysseus langs het eiland van de Sirenen, monsters met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw, wier onweerstaanbare gezang zeelieden verlokt tot een zekere dood (de Sirenen worden ook vaak afgebeeld als zeemeerminnen). Odysseus ontkomt aan de betovering door zich volgens de raad van Kirke vast te laten binden aan de mast, terwijl zijn mannen verder roeien, hun oren dichtgestopt met was.
De held en zijn bemanning weten, niet geheel ongedeerd, langs de twee zeemonsters Skylla en Charybdis te komen en bereiken uiteindelijk Thrinakia, het eiland van de Zon (Helios, de zonnegod). Kirke heeft hen gewaarschuwd de runderen van de Zon niet op te eten, maar het schip kan door windstilte niet wegvaren en de bemanningsleden kunnen geen weerstand bieden aan hun honger en doden de runderen. Het vlees blijft, terwijl het aan het spit gebraden wordt, loeien en de huiden van de runderen liggen over de grond te kronkelen alsof ze leven. In zijn woede vernietigt de Zon het schip en álle bemanningsleden, behalve Odysseus, die de schipbreuk overleeft en op het eiland van Kalypso belandt. Deze houdt hem acht jaar lang in een grot als haar onwillige partner. Odysseus wordt tenslotte bevrijd door de tussenkomst van zijn beschermgodin Athena, godin van de wijsheid. Hij bouwt een vlot en komt daarmee aan in het land van de Phaiaken, een heerlijk en wonderbaarlijk vruchtbaar gebied waar de mensen hem zeer overvloedig onthalen. Hun koning, Alkinoös, stuurt Odysseus naar huis met een toverschip dat beladen is met geschenken.
Wanneer Odysseus eindelijk terug is op zijn eiland Ithaka, ontdekt hij dat zij n vrouw Penelope al jaren belaagd wordt door lompe vrijers. Penelope heeft altijd geweigerd te geloven dat Odysseus dood is, maar kan de inmiddels erg ongeduldige vrijers niet langer met behulp van haar listen op een afstand houden. De vermomde Odysseus beproefd eerst de trouw van zijn gezin en de bewoners van Ithaka. Vervolgens doodt hij met de hulp van zijn zoon Telemachos en zijn trouwe bedienden de vrijers; en na twintig jaar zijn Odysseus en Penelope herenigd.
‘De Odyssee’ eindigt met een viering van de heldendaden van de dolende held, en van het gezin en de waarden van het gezin. Voor de Grieken ontleende het werk aan deze laatste boodschap zijn grote morele betekenis.
