Bloed en wat men kan zien in je bloed
Van afkomst tot verborgen ziektes: dit is wat je allemaal kunt aflezen aan je bloed
In zijn boek ‘Bloed’ beschrijft hematoloog Marc Boogaerts de geschiedenis van de rode vloeistof. En hij laat zien wat wij nu aan bloed kunnen aflezen, van je afkomst tot je onvermijdelijke sterven.
Bloed in alle soorten
De meeste mensen kennen hun bloedgroep (A, B, O of AB) en hun resusfactor (positief of negatief). Naast deze categorieën zijn er meer dan dertig bloedsoorten, vaak zeer zeldzaam. Zo ontdekten wetenschappers bijvoorbeeld de Diego-groep, een bloedsoort die enkel in Azië en bij de inheemse bevolking van Noord- en Zuid-Amerika voorkomt.
Het bloed van je voorouders voorspelt voor welke ziektes je vatbaar bent. Het gen voor hemoglobine S, dat de bloedaanmaak beïnvloedt, is een goed voorbeeld. Kinderen die dit gen van een ouder ontvangen, hebben een betere weerstand tegen malaria. Maar kinderen die het van beide ouders erven, ontwikkelen sikkelcelziekte, een genetische aandoening die ernstige bloedarmoede veroorzaakt. Vooral in Afrika komt deze ziekte veel voor.
Mensen die op grote hoogte leven hebben meer rode bloedcellen, zodat zij meer zuurstof uit de ijle lucht opnemen
Bloed vertelt waar je vandaan komt
Ons bloed vertelt ook iets over waar wij nu verblijven. Leef jij naast een snelweg of in een drukke stad? Dan wordt jouw bloed volgens Zweedse studies aan meer dioxines en fijnstof blootgesteld, wat de kans op bloedkanker verhoogt. Mensen die op grote hoogte leven hebben meer rode bloedcellen, zodat zij meer zuurstof uit de ijle lucht opnemen. Boven op een berg werkt dat in hun voordeel, maar dichter bij de grond verhoogt het de kans op trombose.
Professionele sporters gebruiken deze kennis graag in hun voordeel. Zij trainen bijvoorbeeld ver boven zeeniveau of slapen in drukcapsules, zodat zij meer zuurstof in hun bloed kunnen opnemen tijdens de wedstrijd. Of zij doen aan illegale bloeddoping, waarbij ze bloed na een bergtraining of EPO-kuur opslaan en voor de wedstrijd injecteren.
Bloed als waarschuwing
Ons lichaam laat sporen in ons bloed achter, en sinds 2010 kan een bloedtest verborgen kankers aan het licht brengen. Een tumor bestaat uit snel delende cellen, en deze cellen laten dna-sporen in het bloed achter. Artsen kunnen deze dna-deeltjes met nieuwe bloedtests opsporen.
Zo’n liquid biopsy vertelt veel over het soort tumor, de kwaadaardigheid en de agressie. Dat kan levensreddend zijn als de kanker op plaatsen zit waar de arts niet makkelijk bij komt. ,,In de kankergeneeskunde vind ik dit de meest fascinerende gebeurtenis van de afgelopen tien jaar’’, zegt hematoloog Marc Boogaerts, auteur van Bloed. ,,Met een kleine bloedafname kun je nu iets zien waar je vroeger een rits scanners en onderzoeken voor nodig had.’’
Ons bloed is aan een klok verbonden die aftelt tot je onvermijdelijke dood, wanneer je bloedstamcellen ‘op’ zijn
Geprogrammeerd om te sterven
Ons beenmerg heeft 10.000 tot 20.000 bloedvormende stamcellen, die zich ongeveer elke vijf jaar delen en elke dag miljarden nieuwe bloedcellen produceren. Bij elke deling van deze stamcellen gaat een stukje van de telomeren, de uiteindes van de chromosomen die de blauwdruk van de cel bevatten, verloren. Als de telomeren te kort worden, wordt celdeling onmogelijk.
Ons bloed is dus aan een klok verbonden die aftelt tot je onvermijdelijke dood, wanneer je bloedstamcellen ‘op’ zijn. De meeste mensen sterven lang voordat zij dit punt bereiken, maar de oudste Nederlander Hendrikje van Andel-Schipper kwam in de buurt. Toen zij in 2005 op haar 115de overleed, vonden artsen nog slechts twee werkende bloedstamcellen in haar beenmerg. Zij had nooit ouder dan 120 kunnen worden.(Amazing of niet…)
In 2016 lukte het onderzoekers in Utrecht dit proces bij muizen te vertragen, door de signalen van verouderende cellen monddood te maken. Dat is nog niet op mensen toepasbaar, maar onderzoekers gebruiken deze kennis wel om kwalijke tumorcellen juist sneller te doen verouderen en afsterven.
Jong bloed
In horrorverhalen blijven vampiers jong omdat zij nieuw bloed drinken. In het laboratorium bestaan ‘parabionten’. Dat zijn dieren, zoals muizen, die chirurgisch verbonden zijn, zodat zij elkaars bloedstroom delen. Wetenschappers ontdekten dat ‘jong bloed’ de oudere muizen goed doet, andersom kregen de jongere muizen last van ouderdomsklachten. Ze weten nog niet goed waardoor dit komt. Verjongende bloedtransfusies bij mensen kunnen ernstige bijwerkingen veroorzaken, zoals fatale infecties. De tijd moet uitwijzen of we er ook baat bij hebben.
‘Bloed’, Marc Boogaerts, Uitgeverij Lannoo, €24,99
‘Bloed’, Marc Boogaerts
