Je stem verraadt meer dan je denkt

Je stem verraadt meer dan je denkt
‘Dit is Met het oog op morgen, met een overzicht van de actualiteiten op radio en tv, Den Haag vandaag, de krant van morgen, en ontwikkelingen en achtergronden van het nieuws.’ Op deze mooie, krachtige, mannelijke stem die gezag uitstraalt, werd ex-wielrenster Mieke Havik verliefd. Toen ze een keer in de studio was, greep ze haar kans om te ontdekken welke man er achter de stem schuilging en zo ontmoette ze Hans Hogendoorn. Een paar jaar later trouwden ze, zo vertelt Wim Daniëls in zijn boek De stem van …

De ervaring dat iemands stem je raakt, kent iedereen. Sommige stemmen vind je sympathiek, andere wekken irritatie. Een leraar met een slaapverwekkende stem boeit niet, ongeacht de inhoud van zijn woorden, terwijl andere sprekers de gave hebben je met hun stem te fascineren terwijl ze inhoudelijk onzin verkopen.
Uit stemmen leiden we ook van alles af. Wie zijn geliefde aan de telefoon heeft, hoort onmiddellijk aan de toon hoe diens stemming is. En achter een onbekende man aan de telefoon met een warme, sonore stem vermoed je eerder een donkerharige, stevige teddybeer dan een roodharige slungel. Maar wat kun je eigenlijk afleiden uit iemands stem en wat niet?

Muis en beer
‘Mensen houden rekening met de relatie tussen lichaamsomvang en toonhoogte’, zo verklaart Renée van Bezooijen de inschatting van de teddybeer. Zij is taalwetenschapper aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en doet onderzoek naar de stem. ‘Een hoog piepend stemgeluid wordt met een klein organisme geassocieerd en als veel minder bedreigend ervaren dan een laag brommend stemgeluid, waarvan wordt verwacht dat het door een omvangrijker wezen wordt voortgebracht. Maar dat gaat alleen op bij dieren, een muis piept en een beer bromt. Als we dat generaliseren naar mensen, is dat onterecht. Bij volwassen mensen is er geen relaties tussen toonhoogte en lichaamsomvang.’ Dat veel mensen bij lage stemmen een forser persoon verwachten dan bij een hoge stem, moet wel een evolutionair restverschijnsel zijn. Bij dieren klopt het dan ook wel. Het is niet voor niets dat je bij een hondentraining leert je hond bevelen te geven met een lage stem en hem te belonen met een hoge stem.

Wat wel geldt is dat langere stembanden zorgen voor een lagere spreekstem. Kinderen en vrouwen hebben daardoor een hogere stem dan mannen. Maar zelfs daarin kun je je nog vergissen. Marc-Marie Huijbrechts heeft voor een man een opmerkelijke hoge stem. In een interview vertelt hij dat hij er al helemaal aan gewend is dat mensen die hem aan de telefoon willen spreken, vragen of zijn man ook thuis is. En verslaggeefster Margriet Brandsma had eens Peter R. de Vries aan de lijn die haar aansprak met ‘meneer’.

Afgezien van dergelijke uitzonderingen die de regel bevestigen, kun je bij volwassen aan de stem wel horen of je met een man of een vrouw spreekt. Maar hoe die persoon eruitziet, kun je uit de stem echt niet afleiden, al blijven we dat hardnekkig geloven.

Stemming
Hoe iemand zich voelt, kunnen we wél afleiden uit zijn stem. Van Bezooijen promoveerde op onderzoek naar het herkennen van emoties in de stem. Zij liet mensen inhoudelijk neutrale zinnetjes als ‘Ze is bij de luchtmacht’ en ‘Twee maanden zwanger’, uitspreken met verschillende emoties: walging, verrassing, schaamte, belangstelling, blijdschap, angst, verdriet en boosheid. Luisteraars bleken goed instaat te zijn te herkennen met welk gevoel de tekst werd uitgesproken. Bij vergelijkbare onderzoeken in vele andere landen blijkt telkens hetzelfde: we zijn instaat emoties in de stem te herkennen. De manier waarop mensen emoties tot uitdrukking brengen in de stem, is internationaal ook gelijk. Wie zich schaamt, praat met een ontspannen, zachte, monotone en hese stem; bij verdriet klinkt de stem krakerig, trillerig, monotoon en slecht gearticuleerd; boosheid komt tot uiting in een gespannen, schorre en luide stem, een hoog spreektempo en goede articulatie.

Uit gezichtsuitdrukkingen kunnen we emoties eveneens goed herkennen en ook dat is internationaal hetzelfde. Maar de stem is betrouwbaarder en geeft een betere weerspiegeling van hoe iemand zich echt voelt dan de gelaatsexpressie. Gezichtsuitdrukking kun je namelijk beter controleren en manipuleren dan je stem. De spieren van het strottenhoofd zijn, na de oogspieren, de meest beweeglijke spieren en daardoor moeilijk te beheersen door mensen door mensen die daar niet speciaal in zijn getraind. De stem verraadt echt hoe je je voelt.

Om die reden hebben therapeuten belangstelling voor de stem. Het onderzoek naar de stemklank is begonnen vanuit een interesse van psychiaters om de toestand van hun patiënten in te schatten aan de hand van hun stem. Professor Hans Stassen, psychiater aan de universiteitskliniek in Zürich, ontwikkelde een technisch systeem dat de opname van de stem vertaalt in computerbeelden. Zo registreert de computer of de stem van zijn depressieve patiënten verandert wat betreft slepend spraakritme, lange pauzes, monotonie en klankkleur. Stassen leest hieraan de vorderingen van de therapie af. Lang voordat de patiënt bewust ervaart dat de toestand verbetert, heeft de computer deze verandering al in de stem gesignaleerd.

Liegen
Voortbouwend op de wetenschap dat de stem je gemoedstoestand verraadt, ontwikkelde de Israëliër Libermann een computerprogramma om te achterhalen of iemand de waarheid spreekt of niet. De bedoeling was dat de Israëlische veiligheidsdienst het programma zou gebruiken bij grenscontroles. Onder de naam Truster is het systeem ook in Nederland verkrijgbaar als een soort leugendetector voor thuisgebruik. Allereerst moet je van een ‘slachtoffer’ een stukje normale, ontspannen tekst opnemen. Dat is de basismeting. Vervolgens meer het programma afwijkingen in de stem, zoals veranderingen in toonhoogte, spreeksnelheid, trillingen in de stem, die wijzen op gespannenheid, en geeft dan aan of de uitspraak ‘waar’ of ‘onwaar’ is.

Het systeem is echter door de mand gevallen. Clintons uitspraak ‘I did not have sexual relations with that woman, miss Lewinsky’ was volgens Truster ‘waar’. Inmiddels weten we beter. De fout die het computerprogramma maakt, is dat het ervan uitgaat dat mensen die liegen erg gespannen zijn, en dat stress zich bij iedereen op dezelfde manier uit. En dat klopt niet. Mensen die geloven in hun leugens of gewend zijn te liegen, zijn niet gestrest. Juist een geroutineerde leugenaar zal niet ontmaskert worden door Truster. De ontwikkeling van het apparaat gaat verder, maar vooralsnog kunnen we uit de stem niet opmaken of iemand liegt.

De extraverte stem
‘De stem van Bush klinkt indringend, dominant en vooringenomen. Zijn toon is hard. Zijn zijn straalt kracht uit en een doordouwersmentaliteit, maar is ook gespannen. De klankkleur verbleekt omdat hij zo fanatiek is. Hij wil koste wat kost winnen en heeft iets weg van een verwend jongetje.’ Deze analyse van de persoonlijkheid van Bush maakte Elizabeth Bierens de Haan-Keuls voor Psychologie Magazine van november 2000. Ze deed dat op grond van een bandopname van het debat tussen Gore en Bush aan de vooravond van de Amerikaanse presidentverkiezing.
Ze noemt zich met een zelfbedachte term fonosofe en doet via de telefoon of bandopnamen een stemontleding. Op basis van iemands stem komt ze met een beschrijving van karakter, leefgewoonten en ziektes, en geeft ze haar cliënten adviezen. ‘Geest en stem gaan hand in hand’, schrijft ze in haar boek Stemmen onthullen, ‘de stem verwoordt wat de ziel denkt en voelt.’ Ze pretendeert geen therapeut te zijn en haar analyse baseert ze niet op wetenschap, maar op ‘invoelschap’.

Wetenschappers vermoeden echter ook dat er verband bestaat tussen stem en persoonlijkheid, al slagen ze er vooralsnog nauwelijks in dat meetbaar te maken. ‘Onderzoek naar de relatie tussen persoonlijkheid en stem is in de jaren dertig en veertig veelvuldig gedaan door psychologen maar ze vonden tot hun verbazing geen verband’, aldus Van Bezooijen.

Dat wil niet zeggen dat de relatie er niet is, het kan ook betekenen dat de onderzoeksmethoden niet goed zijn. Het kan bijvoorbeeld zijn dat mensen zichzelf slecht kennen en via persoonlijkheidsvragenlijsten een verkeerd beeld van zichzelf geven, waardoor verbanden met stemkwaliteit niet aantoonbaar zijn. Dat althans de indruk van Klaus Scherer, hoogleraar emotiepsychologie aan de universiteit van Genève. Hij onderzocht of stemkwaliteiten als resonantie, hardheid, ‘luchtigheid’, scherpte, verband houden met persoonlijkheidskenmerken emotionele stabiliteit, consciëntieusheid, extraversie, assertiviteit en vriendelijkheid. Hij vond minder correlaties tussen persoonlijkheid en stemkwaliteit dan hij had verwacht, maar één verband was wel significant: extraversie. Harde en scherpe stemmen met weinig donkere tonen en weinig ‘lucht’ in de stem horen bij extraverte mensen.

Spiegel van de ziel
Wetenschappelijk bewezen of niet, mensen die professioneel werken aan het veranderen, verbeteren en verfraaien van de stem, zijn overtuigd van de relatie tussen persoonlijkheid en stem. Zo ook Marianne Aal, voorzitter van de Nederlands Vereniging voor Logopedie en Foniatrie. Tegen HP/De Tijd vertelde ze dat verkeerd stemgebruik vaak een gevolg is van een poging iets te verhullen. ‘Vrouwen die te hoog praten, willen aardig gevonden worden. Die moeten dus beginnen met anders naar zichzelf te kijken. Waarom willen ze zo graag behagen?’

De overtuiging dat de stem de spiegel is van de ziel, ligt ook aan de basis van het Roy Hart Theater, een groep mensen die workshops geeft waarin de wisselwerking tussen stem en persoonlijkheid centraal staat, met als doel de ‘bevrijding van de natuurlijke stem’. Zij achten een mens in staat tot een veel groter stembereik en een stem tot veel meer expressiemogelijkheden. Enkele leden van het theater halen maar liefst acht octaven. Het Roy Hart Theater resideert op het landgoed Malérargues in Zuid-Frankrijk, maar ook in Nederland zijn diverse ‘stemwerkers’ die vanuit dit gedachtegoed opereren.

Een van hun is Maurice Willems, sociaal-psycholoog en stemtherapeut. Met zijn donkere, warme stem met ‘zachte g’ geeft hij zijn visie: ‘Als we onder invloed van culturele patronen, opvoeding, sociale conventies en pijnlijke ervaringen delen van de persoonlijkheid ontkennen, heeft dit zijn weerslag op stemgebruik en stembereik.’ Een technische aanpak is in zijn optiek dan ook voldoende als je een mooiere toon of betere expressie wil krijgen. ‘Een logopedist kan bijvoorbeeld zeggen: dat je je kaak moet ontspannen. Maar hoe doe je dat? Die gespannen kaak kan de fysieke weerslag zijn van angstige ervaringen, bijvoorbeeld dat je moeder boos werd als je als kind je mond opentrok.’ In zijn stempraktijk combineert Willems de werkwijze van Roy Hart met psychotherapeutische methodieken. Hij vertelt hoe hij het angstige keelgeluid van de cliënt via tonen op de piano meeneemt naar diens borst en buik, wat een andere ademhaling en klankkleur geeft, én een ander gevoel. ‘De keel is de brug tussen hoofd en hart, tussen geest en gevoel.’ Ook laat hij de cliënt in een rollenspel zijn angst in klank uiten. Zo kan de cliënt zich van zijn angst bevrijden en ontspant de kaak.

In de Roy Hart-benadering is het werken met de stem een creatieve manier om met alle aspecten van de persoonlijkheid in contact te komen, deze te beleven en tot ontwikkeling te brengen. Willems: ‘De stem is de voertuig van onze gedachten en gevoelens; onze verlangens, emoties en gemoedstoestanden klinken in onze stem door. In de stem manifesteert zich de dialectiek van lichaam en geest.’

https://www.mauricewillems.com/nl/methode/je-stem-verraadt-meer-dan-je-denkt

https://www.julietteeichholtz.nl/wp-content/uploads/2012/06/05-15-Onbeleefd-gedrag.pdf

 

Ik zag wel eens een oudere man, met een grijze baard, zoiets als een soort God maar dan anders.
Op een dag zei hij iets tegen mij, en zijn stem stond me waarlijk heftig tegen, heel hoog, alsof hij een strak boxershortje droeg.
Ik vond het gewoonweg eng die man… echt een intense afknapper, niet dat je iets wil met die persoon, Wooohhhhhhhhhhhhhhhh, not, maar het was gewoonweg zo raar en paste totaal niet bij de persoon.
Gewoon het vriendelijke groeten on the streets, dat… vaag gewoon!

En dat de man zei, wat heb je een mooie rok aan, was voor mij een teken aan de wand dat dit iets zeer gristelijks moest zijn!

Kwenie…?
Ik dacht dat het een oude jood was oid, maar goed… creepy dus ja een stemgeluid moet bij iemand passen is dit niet het geval?
Denk ik dat er energetisch iets fout zit… engergetisch mag ook!

🙂